خاورمیانه زیر آسمانی ملتهب در چنگال گرمایش زمین گرفتار شده است. سدهای عظیم ترکیه، شریان حیات دجله و فرات را از عراق ربوده‌اند، در حالی که سد النهضه اتیوپی، نیل را از مصر دریغ می‌کند. طوفان‌های گردوغبار، شهرهای ایران و عراق را در تاریکی فرو برده و جمعیتی رو به رشد، این بحران را به فاجعه‌ای بی‌سابقه بدل کرده است. کشورهای حاشیه خلیج فارس با فناوری‌های نوین راه بقا می‌جویند، اما آیا این کافی است؟ این گزارش، سومین گام از سلسله‌ای است که گرمایش جهانی را می‌کاود.
سدهای ترکیه: مرگ آبی عراق
ترکیه با پروژه آناتولی جنوب شرقی، شامل 22 سد و 19 نیروگاه برق‌آبی، جریان دجله و فرات را مهار کرده و عراق را به سوی فروپاشی زیست‌محیطی سوق داده است. سد آتاترک با ظرفیت 48.7 میلیارد متر مکعب و سد ایلیسو با 10.4 میلیارد متر مکعب، تا 56 درصد جریان دجله و 75 درصد فرات را کاهش داده‌اند. این کاهش، 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی عراق را بایر و تالاب‌های هورالعظیم را خشک کرده است. گزارش رویترز نشان می‌دهد خشکسالی 900ساله بی‌سابقه، همراه با این سدسازی‌ها، طوفان‌های گردوغبار را شدت بخشیده و سلامت 45 میلیون نفر جمعیت عراق را تهدید می‌کند. در بهار 2025 این طوفان‌ها مدارس و ادارات را تعطیل و 4000 نفر را روانه بیمارستان کردند.
جمعیت عراق از 25 میلیون در سال 1990 به 45 میلیون در سال 2023 رسیده و تقاضای آب را 80 درصد افزایش داده است. مهاجرت 800 هزار روستایی به حاشیه شهرها، ناآرامی‌های اجتماعی را دامن زده و نبود توافق حقوقی بین ترکیه، عراق و سوریه، این بحران را به تنش ژئوپلیتیکی بدل کرده است.
سد النهضه: شمشیر بر گلوی مصر
سد بزرگ النهضه اتیوپی بر نیل آبی، مصر را با تهدیدی حیاتی مواجه کرده است. نیل، منبع 90 درصد آب مصر، عمدتاً از اتیوپی تأمین می‌شود. این سد با هزینه 4.8 میلیارد دلار و ظرفیت 74 میلیارد متر مکعب، جریان نیل را تا 25 درصد کاهش می‌دهد. این امر، کشاورزی 80 هزار هکتار زمین را تهدید نموده و امنیت غذایی 110 میلیون نفر جمعیت مصر در سال 2023 را به خطر می‌اندازد. توافقنامه سال 1959، 55.5 میلیارد متر مکعب آب نیل را به مصر اختصاص داد، اما توافق عنتیبی در سال 2010 با امضای اتیوپی، تانزانیا و اوگاندا، این حق را لغو کرد.
رشد جمعیت مصر از 70 میلیون در سال 2000 به 110 میلیون در سال 2023، وابستگی به نیل را شکننده‌تر کرده است. کاهش آب، تولید گندم را تا 20 درصد کاهش داده و تنش‌های دیپلماتیک با اتیوپی را به اوج رسانده، تا جایی که تهدیدات نظامی مطرح شده است. گزارش رویترزهشدار می‌دهد که خشکسالی بی‌سابقه، این بحران را تشدید کرده و مصر را در آستانه ناآرامی اجتماعی قرار داده است.
فشار جمعیت؛ بحرانی فزاینده
رشد جمعیت، منابع آب خاورمیانه و شمال آفریقا را تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار داده است. جمعیت منطقه از 127 میلیون در سال 1970 به 450 میلیون در سال 2023 رسیده است. در ایران، جمعیت از 35 میلیون در سال 1976 به 89 میلیون در سال 2023 افزایش یافته و تقاضای آب را دو برابر کرده است. مهاجرت 2 میلیون نفر از روستاها به شهرها، زیرساخت‌های تهران و دیگر کلان‌شهرها را در تنگنا قرار داده است. در عراق، شهرنشینی ناشی از خشکسالی، حاشیه‌نشینی را 30 درصد افزایش داده و در مصر، رشد جمعیت، وابستگی به نیل را حیاتی‌تر کرده است.
راهی برای بقا
کشورهای حاشیه خلیج فارس، با وجود مصرف بالای آب، راه‌حل‌هایی برای بحران آب یافته‌اند.آسوشیتدپرس(2024) گزارش می‌دهد که امارات با شیرین‌سازی آب دریا به ظرفیت 1.2 میلیون متر مکعب روزانه و عربستان با سرمایه‌گذاری در هیدروژن سبز، وابستگی به آب زیرزمینی را کاهش داده‌اند. قطر با بازیافت 90 درصد آب و آبیاری قطره‌ای، الگویی برای منطقه ارائه کرده است. ایران نیز پروژه انتقال آب خلیج فارس را با ظرفیت 1.6 میلیون متر مکعب در روز پیش می‌برد، اما این کار انتقادات گسترده‌ای را دربر داشته است. به گفته عیسی کلانتری هزینه هر لیتر آب با این طرح به 6 دلار میرسد که با قیمت امروز دلار هر لیتر آب 480 هزار تومان آب می‌خورد و هیچ توجیه اقتصادی و منطقی ندارد.
ایران: زیر سایه خشکسالی و گردوغبار
ایران با خشکسالی‌های بی‌امان و طوفان‌های گردوغبار دست‌وپنجه نرم می‌کند. دریاچه ارومیه،که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه بود، تا 90 درصد خشک شده و طوفان‌های گردوغبار را در شمال غرب شدت بخشیده است. در سیستان و بلوچستان، طوفان‌های ناشی از تالاب هامون در سال 2023، 5000 نفر را روانه بیمارستان کرد. کاهش 50 درصدی ذخایر سدها، شهرهای بزرگ را در معرض بحران آب شرب قرار داده است. سدسازی داخلی، مانند 74 سد در حوضه ارومیه، این مشکلات را تشدید کرده است.
امید یا فروپاشی؟
برخی کارشناسان معتقدند فناوری‌های سبز و همکاری منطقه‌ای می‌توانند خاورمیانه را نجات دهند. موفقیت اسرائیل در بازیافت 90 درصد آب و پروژه‌های خورشیدی اردن، امیدی برای منطقه‌اند. اما دیوید والاس-ولز در زمین نامسکونهشدار می‌دهد که گرمایش 4 درجه‌ای تا سال 2050، منطقه را غیرقابل سکونت خواهد کرد.الجزیره انگلیسی در گزارشی دربر لزوم همکاری منطقه‌ای برای مهار طوفان‌های گردوغبار تأکید می‌کند، اما اختلافات سیاسی و سدسازی‌های بی‌رویه، این چشم‌انداز را تیره کرده است.
آینده‌ای در آستانه تحول
سدهای ترکیه و اتیوپی، همراه با رشد جمعیت و گرمایش زمین، خاورمیانه و شاخ آفریقا را به سوی بحرانی بی‌سابقه سوق داده‌اند. عراق، مصر و ایران در معرض فروپاشی اکوسیستم‌ها و تابعات هزینه ساز اجتماعی‌اند. کشورهای خلیج فارس با شیرین‌سازی و فناوری سبز، راه‌حل‌هایی ارائه کرده‌اند، اما همکاری فرامرزی و سرمایه‌گذاری کلان ضروری است.
انتهای پیام
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
