آمار مصرف آب در صنایع نفتی برای کسی روشن نیست

فرزین سوادکوهی-گزارشگر نفت خبر

وی با اشاره به صنایع بزرگ مانند پتروشیمی‌ها، فولاد، مس و پالایشگاه‌ها توضیح داد: اگر بخواهید مثلاً آمار دقیق مصرف آب در پتروشیمی‌ها را داشته باشیم، باید فهرستی جداگانه تهیه کنیم. اما در مجموع، تمام صنایع پایش می‌شوند و امکان ارزیابی آب مصرفی برای هر استان و حتی هر نوع صنعت از جمله صنایع فلزی، غیر فلزی و کاغذی وجود دارد. در طرح‌های آمایش سرزمینی نیز این اطلاعات تجمیع شده‌اند و برای هر استان میزان مصرف مشخص است.

به رغم توضیحات کلی بزرگ زاده و اینکه شاید وزارت نیرو آمار دقیق مصرف صنایع نفتی کشور را داشته باشد اما هنوز هیچ اطلاع دقیقی از میزان مصرف آب ارائه نداده است.

طبق گزارش‌ها، کل مصرف آب در ایران سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است که صنایع پتروشیمی تنها حدود ۳۰۰ هزار مترمکعب (۰.۰۰۳٪) از این مقدار را مصرف می‌کنند. این میزان معادل ۱۷ روز مصرف آب شهر تهران است.

در صنایع پتروشیمی، حدود پنجاه درصد آب مصرفی از خلیج فارس، سی و چهار درصد از رودخانه کارون و شانزده درصد از منابع داخلی (مثل چاه‌های عمیق) تأمین می‌شود.

با اینحال مصرف آب در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و پالایش ایران آمار روشن و دقیقی ندارد.

در پالایشگاه‌ها و سایر صنایع نفتی، مصرف آب به نوع فرآیند بستگی دارد. مثلاً در پتروشیمی‌ها، ۹۰-۹۵٪ آب مصرفی برای برج‌های خنک‌کننده، تولید بخار و فرآیندهای تبادل حرارتی استفاده می‌شود، و فقط ۵-۲۰٪ در فرآیندهای تولیدی به مصرف می رسد.

در مقایسه با سایر صنایع باید خاطر نشان کرد که در سال ۱۳۹۰، صنایع تولید زغال کک، پالایشگاه‌های نفت و سوخت هسته‌ای ۵.۳٪ از کل مصرف آب صنعتی را به خود اختصاص داده بودند، که نسبت به سال ۱۳۸۴ (۳۲.۷٪) کاهش چشمگیری داشته است. این کاهش به دلیل استفاده از چاه‌های اختصاصی و بهبود فرآیندها بوده.

صنایع پتروشیمی به دلیل ماهیت فرآیندهایشان (گرمازا بودن و نیاز به خنک‌سازی) جزو صنایع آب‌بر محسوب می‌شوند، ولی نسبت به صنایعی مثل کشاورزی (که بیش از ۹۰٪ آب کشور را مصرف می‌کند)، مصرفشان ناچیز است.

تأمین آب پتروشیمی ها از کجاست؟

در مناطق مختلف،از منابع متفاوتی استفاده می‌شود.مثلا در حوزه خلیج فارس و دریای عمان پتروشیمی‌های مبین و دماوندآب مورد نیاز خود را تحویل می گیرند.اما منطقه ویژه اقتصادی از رودخانه کارون تامین می شود.

پتروشیمی‌های اصفهان و شیراز از سدهای نزدیک آب می گیرند اما پتروشیمی اراک از چاه‌های عمیق استفاده می کند.

آمارها نشان می دهد استفاده از آب دریا در مناطق جنوبی به دلیل دسترسی آسان و هزینه کمتر، رو به افزایش است.

واقعیت این است که در حال حاضر ایران با بحران کم‌آبی مواجه است و جزو کشورهای با تنش آبی بالا در منطقه محسوب می شود.

با این وضعیت کارشناسان معتقدند سرانه منابع آبی تا سال ۲۰۲۵ به حدود یک‌سوم سال ۱۹۹۰ کاهش پیدا می‌کند.

در همین حال صنایع نفت و پتروشیمی به دلیل نیاز به آب در فرآیندهای خنک‌سازی و تولید، تحت فشار هستند و مدیریت بهینه مصرف را مد نظر قرار داده اند.

آلودگی منابع آبی توسط پساب‌های صنعتی (مثل نشت نفت از خطوط لوله یا پسماندهای پتروشیمی) یکی از چالش‌های بزرگ این صنایع است. مثلاً آلودگی رودخانه مارون در خوزستان به دلیل شکستگی لوله شرکت نفت و گاز آغاجاری گزارش شده است.

انتظار می‌رود در آینده، پساب‌های تصفیه‌شده بخش مهمی از نیاز آبی صنایع پتروشیمی و پالایشی را تأمین کند. سیستم‌های تصفیه پیشرفته (مثل الکترودیالیز) برای بازیافت آب در حال توسعه‌ست.

استفاده از فن‌های هوایی یکی از روش هایی است که این صنایع علاقمندند از آن بهره بگیرند. این فناوری می‌تواند مصرف آب در برج‌های خنک‌کننده را تا ۳۵٪ کاهش بدهد اما واقعا همچنان معلوم نیست صنایع نفت و گاز و پتروشیمی نسبت به استفاده از آن علاقه نشان بدهند چون معتقدند چنین طرح هایی هزینه بر هستند و با شرایط تولید فعلی چنین اقداماتی به صرفه نیست.

توسعه در مناطق ساحلی کم و بیش دیده می شود.مثلا احداث واحدهای پتروشیمی در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان، وابستگی به منابع آب شیرین را کاهش داده است.

مصوبه شورای عالی آب برای ایجاد بازارهای آب، انگیزه بهره‌برداران را برای استفاده بهینه افزایش داده است. این سیاست به کاهش مشکلات قانونی تجارت آب کمک کرده است.

پالایشگاه‌هایی مثل پالایشگاه شیراز با اخذ استانداردهای زیست‌محیطی (ISO 14001) و بهبود فرآیندها، مصرف آب و آلودگی را کاهش داده اند.

با این حال نبود نظام برنامه‌ریزی یکپارچه در صنعت پالایش و پتروشیمی باعث شده برخی واحدها بهینه عمل نکنند و این در حالیست که این مشکلات ناشی از چالش‌ها و مدیریت ناکارآمد و بدمصرفی است.

در حوزه پساب‌های آلوده مشکل عمده تر است. پساب‌های پتروشیمی (مثل پسماند قلیایی با COD بالا) به سختی تصفیه می‌شوند و می‌توانند منابع آبی را آلوده کنند.

توسعه فناوری‌های کم‌مصرف (مثل تصفیه پیشرفته یا سیستم‌های خنک‌کننده خشک) نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد که گاهی محقق نمی‌شود. در برخی موارد، نظارت بر دفع پساب‌ها یا مصرف آب ضعیف است، مثل حادثه نشت گاز H₂S در پالایشگاه شیراز که نشان‌دهنده ضعف در مدیریت زیست‌محیطی است.

ظاهرا داده‌های نسبتاً دقیق درباره مصرف آب پتروشیمی‌ها (مثل گزارش معاون وزیر نفت) و اقدامات اصلاحی (مثل استفاده از آب دریا یا تصفیه پساب) در دسترس است. اما اطلاعات جامع و به‌روز درباره کل صنایع نفت و گاز (نه فقط پتروشیمی) همچنان کمیاب است.

همچنین، داده‌های مربوط به بدمصرفی و میزان هدررفت آب در فرآیندها به‌صورت پراکنده گزارش شده و نیاز به جمع‌آوری دقیق‌تر دارد.

برای ارائه یک گزارش کامل، باید داده‌های منطقه‌ای (مثل مصرف آب در هر پالایشگاه) و مقایسه با استانداردهای جهانی بررسی شود، اقدامی که البته تاکنون بصورت رسمی وشفاف به انجام نرسیده است.

وزارتخانه های نفت و نیرو باید هرچه زودتر به این مسئله ورود کنند و مثلا از ایجاد سیستم‌های پایش آنلاین برای مصرف و دفع پساب وسرمایه‌گذاری در فناوری مثل استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده خشک یا بازیافت آب با راندمان بالا و آموزش و فرهنگ‌سازی، ترویج فرهنگ مصرف بهینه در میان کارکنان و مدیران به عنوان یک پیشنهاد استقبال کنند.

انتهای پیام