به گزارش محمد حسین لطف الهی ؛
سال‌ها بود که کارشناسان هشدار می‌دادند با چنین تنشی قیمت‌ها می‌تواند سر به فلک بکشد، صادرات از تنگه هرمز را متوقف کند و اقتصاد جهانی را با شوک مواجه سازد. با این حال، هنگامی که آن لحظه فرا رسید، بازار نفت تقریباً هیچ واکنشی نشان نداد.
بهای نفت خام برنت، به عنوان یک شاخص بین‌المللی، پس از حملاتی که به دستور ترامپ انجام شد، برای مدت کوتاهی افزایش یافت، اما بی‌توجهی معامله‌گران به نگرانی‌های ناشی از آن، به سرعت به زیر ۷۰ دلار در هر بشکه بازگشت. این موضوع یک واقعیت کلیدی را برجسته ساخت: حتی یک درگیری ۱۲ روزه نیز نتوانست احساسات حاکم بر بازار را تغییر دهد. مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللی از قول یک معامله‌گر در لندن که نخواست نامش فاش شود، نوشته است: «ما این شرایط را قبلاً نیز تجربه کردهایم. هرچند شاخص‌های ژئوپلیتیک از ریسک بالا خبر می‌دهند، اما داده‌های بازار از ثبات حکایت دارند.»
این واکنش آرام، درس‌های حیاتی برای سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان دارد و نشان می‌دهد که چشم‌انداز انرژی در پرتو پیشرفت‌های فناورانه، تغییر در پویایی‌های تولید و تنش‌های مداوم منطقه‌ای چگونه تکامل یافته است. بر اساس رویدادهای هفته گذشته، چهار دیدگاه کلیدی وجود دارد که می‌تواند رویکرد جهان به ژئوپلیتیک انرژی در عصر عدم قطعیت را بازتعریف کند.
اول: بازار نفت در برابر شوک‌های ژئوپلیتیکی، مقاومت چشمگیری یافته است
از زمان حمله حماس به سرزمین‌های اشغالی در اکتبر ۲۰۲۳، خاورمیانه به کانون درگیری‌ها، از یمن گرفته تا مرز اسرائیل و لبنان، تبدیل شده است. با این حال، هیچ‌یک از این تنش‌ها نتوانسته‌اند زنجیره‌های تأمین را به طور معناداری مختل کنند. امروزه معامله‌گران به اطلاعات لحظه‌ای مجهز هستند: نرم‌افزارهای ردیابی نفت‌کش‌ها و تصاویر ماهواره‌ای که تأسیسات تولید، پایانه‌های صادراتی، خطوط لوله و مخازن ذخیره‌سازی را رصد می‌کنند. هرگونه اختلال تقریباً بلافاصله شناسایی می‌شود و به بازارها این امکان را می‌دهد که میان تهدیدهای واقعی و ادعاها تمایز قائل شوند.
این ذهنیت که «تأثیر واقعی را باید در عمل دید» دست‌کم از سپتامبر ۲۰۱۹ مشهود بود؛ زمانی که حملات پهپادی به تأسیسات فرآوری «بقیق» عربستان سعودی — یکی از گلوگاه‌های اصلی جریان نفت جهانی — افزایش اولیه‌ای در قیمت‌ها ایجاد کرد که به سرعت فروکش نمود. تعمیرات سریع، آزادسازی ذخایر استراتژیک و جایگزینی منابع خام، از کمبود جلوگیری کردند. در آستانه حملات به ایران نیز، تردید گسترده‌ای درباره تمایل تهران به بستن تنگه هرمز وجود داشت؛ اقدامی که صادرات و درآمدهای خود ایران را نیز مسدود می‌کرد. نتیجه این روند، کاهش نوسانات و بهره‌مندی مصرف‌کنندگان از قیمت‌های باثبات‌تر در جایگاه‌های سوخت بوده است. همان‌طور که بن کاهیل، عضو ارشد برنامه امنیت انرژی در مرکز مطالعات استراتژیک بین‌المللیاشاره می‌کند، این تحول، بازارها را قادر ساخته تا ریسک‌ها را بدون وحشت‌زدگی جذب کنند.
دوم: مازاد عرضه، سیاست خارجی آمریکا را جسورتر کرده است
اقدام جسورانه ترامپ در هدف قرار دادن سایت‌های هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده اعتماد جدید واشنگتن به توانایی خود برای اقدام بدون ایجاد بحران انرژی است. انقلاب نفت شیل، آمریکا را به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل کرده و این رشد با افزایش تولید از سوی برزیل، گویان و کانادا تکمیل شده است. این رشد تولید در کشورهای غیراوپک، سلطه این کارتل را تضعیف کرده و در عین حال، کاهش تولید اوپک‌پلاس ظرفیت مازاد قابل توجهی ایجاد کرده است که آژانس بین‌المللی انرژی در ماه ژوئن آن را ۵.۴ میلیون بشکه در روز تخمین زد.
چنین ظرفیت مازادی به کاخ سفید اجازه داد تا بدون نگرانی از پیامدهای بازاری، دست به اقدام بزند. واردات نفت آمریکا از خاورمیانه به شدت کاهش یافته است؛ تنها در سال جاری، واردات از کانادا چهار برابر کل واردات از کشورهای عضو اوپک بوده است. اکنون ممکن است رؤسای جمهور آمریکا، اعمال تحریم، حملات هوایی یا حتی هدف قرار دادن زیرساخت‌های دشمنانی مانند ایران، ونزوئلا یا روسیه را گزینه‌هایی عملیاتی در نظر بگیرند. با این حال، این آزادی عمل نامحدود نیست. قیمت‌های جهانی همچنان بر بازار داخلی آمریکا تأثیر می‌گذارند و نشانه‌هایی از کند شدن تولید نفت شیل — با کاهش تعداد دکل‌ها و فعالیت‌های حفاری — از وجود آسیب‌پذیری‌ها خبر می‌دهد.
سوم: تمرکز بازار اکنون به تصمیمات اوپک‌پلاس معطوف شده است
پس از فروکش کردن تنش‌ها با ایران، این کارتل به طور غیرمنتظره‌ای افزایش تولید ۵۴۸ هزار بشکه‌ای در روز را برای ماه اوت اعلام کرد. این اقدام بخشی از یک عقب‌نشینی گسترده‌تر از کاهش تولید داوطلبانه بود که از نوامبر ۲۰۲۳ آغاز شده بود. تا ماه سپتامبر، «گروه هشت» تولیدکننده اصلی ممکن است کاهش تولید ۲.۲ میلیون بشکه‌ای خود را به طور کامل معکوس کنند. تاکنون، این افزایش تولید قابل مدیریت بوده است، زیرا عرضه واقعی کمتر از میزان اعلام‌شده بوده و اوج تقاضای تابستانی در خلیج فارس، بخشی از مازاد را از طریق مصرف داخلی جذب می‌کند.
اما آسیب‌پذیری‌ها در سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۵ و پس از آن نمایان خواهد شد. دبیرخانه اوپک رشد تقاضای ۱.۳ میلیون بشکه‌ای برای سال آینده را پیش‌بینی می‌کند که خوش‌بینانه‌تر از برآوردهای محافظه‌کارانه آژانس بین‌المللی انرژی است. افزایش اخیر قیمت‌های فروش رسمی نفت توسط عربستان سعودی به تمام مناطق، نشان‌دهنده اعتماد به نفس این کشور است، اما ممکن است در پس آن، استراتژی بازپس‌گیری سهم بازار از نفت شیل آمریکا و دیگران نهفته باشد، حتی اگر به قیمت تحمل موقتی قیمت‌های پایین‌تر تمام شود. با نزدیک شدن به فصل پاییز، اوپک‌پلاس با انتخابی حیاتی روبرو است: ادامه افزایش تولید یا مهار آن برای تثبیت قیمت‌ها. تحلیلگران هشدار می‌دهند که تولید بیش از حد می‌تواند بازار را اشباع کرده، قیمت برنت را کاهش دهد و حیات اقتصادی تولیدکنندگان غیراوپک را به چالش بکشد.
چهارم: اگرچه جریان نفت آسیب ندید، اما پیامدهای درگیری فراتر از بازار انرژی است
درگیری‌های اخیر، امیدها به دیپلماسی و تمرکز بر اقتصاد را که در طرح‌های اخیر کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تنوع‌بخشی و سرمایه‌گذاری تجلی یافته بود، تا حدودی از بین برد.
پادشاهی‌های خلیج فارس، از عربستان سعودی تا امارات، آینده خود را بر جذب سرمایه برای تحولاتی مانند «چشم‌انداز ۲۰۳۰» —شامل مراکز انرژی تجدیدپذیر، اکوسیستم‌های فناوری و گردشگری — بنا کرده‌اند. هرگونه احساس ناامنی می‌تواند سرمایه‌گذاران را دلسرد کرده و این بلندپروازی‌ها را به خطر اندازد. همان‌طور که کاهیل اشاره می‌کند، تهدید واقعی، نه اختلال در عرضه نفت، بلکه فرسایش اعتماد به شبکه امنیتی منطقه است. نگاه پیروزمندانه واشنگتن پس از حمله، این واقعیت را نادیده می‌گیرد.
بی‌تفاوتی بازار نفت به درگیری اخیر در خاورمیانه، تأییدی بر عصر داده‌محوری است که در آن ریسک‌ها باید محقق شوند تا معنادار تلقی گردند. برای اوپک‌پلاس، ماه‌های آینده میدان آزمونی برای ایجاد تعادل میان بلندپروازی‌های عرضه و واقعیت‌های تقاضا خواهد بود. با این حال، همزمان با شتاب گرفتن گذار جهانی انرژی، این درس‌ها یک یادآوری مهم دارند: ثبات امروز، تضمینی برای فردا نیست. با رسیدن تولید آمریکا به نقطه اوج خود و عمیق‌تر شدن شکاف‌های ژئوپلیتیکی، بحران بعدی ممکن است تا این حد بخشنده نباشد. بهتر است سیاست‌گذاران این آرامش را پیش از طوفان‌های احتمالی آینده جدی بگیرند.
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
