نفت ایران در گرداب توسعه نایافتگی تحریمی

به گزارش فرزین سواد کوهی ؛ براساس همین قیمت گذاری فرضی،کاهش تولید شرکت نفت و گاز اروندان نیز که 50 هزار بشکه در روز اعلام شده ضرری ۱.۲۸ میلیارد دلاری به بار آورده است.این ارقام در کنار کاهش کلی تولید نفت ایران (تا ۲۵.۵۵ میلیارد دلار در سال)برآورد می شود.

عدم توسعه میادین نفتی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب( NISOC ) و شرکت نفت و گاز اروندان، به‌ویژه به دلیل تحریم‌ها و عقب‌ماندگی از برنامه تولید تکلیفی، سالانه میلیاردها دلار ضرر مالی (عدم‌النفع) به اقتصاد ایران وارد کرده است. تخمین‌های برآورد شده نشان می‌دهد که NISOC به‌تنهایی ممکن است سالانه حدود ۸.۹۴ میلیارد دلار و اروندان حدود ۱.۲۸ میلیارد دلار ضرر داشته باشند. این ارقام در کنار کاهش کلی تولید نفت ایران (تا ۲۵.۵۵ میلیارد دلار در سال) نشان‌دهنده فرو رفتن نفت ایران در گرداب توسعه نایافتگی وعمق بحران است.

برای جبران این خسارات، ایران نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده، بهبود زیرساخت‌ها و دیپلماسی فعال برای کاهش اثرات تحریم‌ها دارد. با این حال، پتانسیل عظیم ذخایر نفتی ایران (۱۵۴ میلیارد بشکه قابل استحصال) همچنان فرصتی برای بازگشت به جایگاه برتر در بازار جهانی نفت فراهم می‌کند، مشروط بر اینکه چالش‌های موجود به‌درستی مدیریت شوند.اما آیا این مطالبه ملی یکبار برای همیشه در کارتابل مدیریت کلان توسعه ای صنعت نفت ایران قرار می گیرد؟

این شرکت بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت ایران است و حدود ۸۰ درصد نفت خام و ۱۶ درصد گاز طبیعی کشور را تولید می‌کند. NISOC مدیریت ۴۵ میدان و ۶۵ مخزن هیدروکربوری را در گستره‌ای بیش از ۴۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع بر عهده دارد، از جمله میادین بزرگی مثل اهواز، گچساران، مارون و آغاجاری. تولید روزانه این شرکت حدود ۳ میلیون بشکه نفت خام گزارش شده است. طبق گزارش‌ها، تولید نفت ایران در سال ۹۹ حدود ۲ میلیون بشکه در روز بود، در حالی که برنامه تولید تکلیفی شرکت ملی نفت ایران ۳ میلیون بشکه در روز تعیین شده بود. این اختلاف نشان‌دهنده عقب‌ماندگی حدود ۱ میلیون بشکه در روز است. خوب است به یاد بیاوریم مدیرعامل وقت NISOC در سال 1401 از کاهش روزانه ۳۵۰,۰۰۰ بشکه به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی تولید یاد کرده است.

نفت و گاز اروندان هم وضعیتی بهتر از مناطق نفتخیز جنوب ندارد و در تار مشکلات مشابه گیر افتاده است. این شرکت مدیریت میادین نفتی غرب کارون (مانند آزادگان، یادآوران، دارخوین و سهراب) را بر عهده دارد. تولید فعلی اروندان حدود ۲۲۷,۰۰۰ بشکه در روز است، اما برنامه‌ریزی شده که در سال‌های آینده به بیش از ۱ میلیون بشکه افزایش یابد. بسیاری از میادین این شرکت به دلیل مشترک بودن با عراق، از اهمیت استراتژیک برخوردارند. اگرچه این شرکت به دلیل اهمیت میادین مشترک (مثل آزادگان و یادآوران) از کاهش تکلیفی معاف بوده و در سال ۱۴۰۳ به ۱۰۲ درصد برنامه تولید خود دست یافته، اما پروژه‌هایی مثل توسعه میدان سهراب با ۷۴ درصد انحراف از برنامه مواجه شده‌اند. این تأخیرها به دلیل کمبود منابع مالی و فناوری است.

بر اساس مفروضات قریب به یقین اگر قیمت نفت را بشکه ای 70 دلار حساب کنیم کاهش تولید ۳۵۰,۰۰۰ بشکه در روز در شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب پس می توان گفت ضرر روزانه ۳۵۰,۰۰۰ × ۷۰ دلار = ۲۴.۵ میلیون دلار خواهد شد.بر همین پایه ضرر سالانه ۲۴.۵ میلیون دلار × ۳۶۵ نیز تقریبا ۸.۹۴ میلیارد دلار خواهد داشت! اگر به سراغ ضرر و زیان شرکت نفت و گاز اروندان نیز برویم خواهیم دید کاهش تولید به دلیل تأخیر در توسعه این شرکت بطور تخمینی ۵۰,۰۰۰ بشکه در روز خواهد بوئد که این میزان اگر در بشکه ای 70 دلار ضرب شود ضرر روزانه آن 3.5 میلیون دلار و طبعا در سال 1.28 میلیارد دلار خواهد شد. در کل صنعت نفت ایران نیز کاهش تولید ۱ میلیون بشکه در روز آزار دهنده است چرا که با نسبت قیمیتی نفت بشکه ای 70 دلار ما داریم هرروزه۷۰ میلیون دلار وهر ساله حدود ۲۵.۵۵ میلیارد دلار ضرر می کنیم.

صد البته که این اعداد تقریبی هستند و به عوامل مختلفی مثل تغییرات قیمت نفت، هزینه‌های عملیاتی و میزان واقعی کاهش تولید بستگی دارند. همچنین، ضررهای غیرمستقیم مثل از دست دادن بازارهای صادراتی و کاهش درآمدهای ارزی نیز قابل توجه هستند اما در این محاسبات لحاظ نشده‌اند. مشکل اصلی آنجاست که تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه از سال ۲۰۱۲، تأثیر عمیقی بر صنعت نفت ایران گذاشته‌اند.

محض یک نمونه دیگر می توان به محدودیت‌های مالی و بانکی ناشی از تحریم ها اشاره کرد. قطع دسترسی ایران به شبکه سوئیفت و محدودیت‌های بانکی، نقل‌وانتقال پول حاصل از فروش نفت را دشوار کرده است. این موضوع باعث کاهش سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در پروژه‌های توسعه‌ای شده است. تحریم‌ها نه‌تنها تولید فعلی را کاهش داده‌اند، بلکه مانع توسعه میادین جدید یا افزایش ظرفیت میادین موجود شده‌اند. میدان آزادگان در سال ۲۰۰۴، با کنسرسیوم ژاپنی اینپکس قرارداد توسعهای خود را امضا کرد، اما به دلیل تحریم‌ها اینپکس کنار کشید.

بعد تر ما به چینی ها روی آوردیم و گمان بردیم آنها می توانند در توسعه این میدان کمک حال ما باشند و در نتیجه شرکت چینی CNPC را انتخاب کردیم اما طرح‌های این شرکت نیز به دلیل مشکلات فنی و مالی با تأخیر مواجه شده است. در میدان سهرابهم تقریبا همین مشکلات را داریم چرا که در سال ۹۹این میدان تنها ۲۶درصد پیشرفت داشته و ۷۴درصد از برنامه عقب بوده است. داستان طرح‌های ۲۸ مخزن هم که به غم انگیزی عقب ماندگی مجموعه صنعت نفت ایران است. این طرح‌ها که برای ازدیاد برداشت طراحی شده بودند، به دلیل واگذاری نادرست به بخش خصوصی و مشکلات مالی متوقف شده‌اند.

اینک صنعت نفت ایران راه چاره ای ندارد مگر اینکه از تارهای تنیده تحریمی و عدم سرمایه گذاری رها شود و کاهش درآمدهای نفتی، فشار بر بودجه دولت و کاهش توان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها برای همیشه از اقتصاد ایران حذف گردد.