چگونه بازار جهانی انرژی سیاست خارجی آمریکا را بازتعریف کرد؟

 به گزارش داوود حشمتی ؛ در گذشته، تصور عمومی بر آن بود که وابستگی جهان به نفت خاورمیانه، نوعی بازدارنده طبیعی برای مداخله‌های نظامی به شمار می‌رود. هرگونه تهدید به اختلال در عرضه، می‌توانست شوک شدیدی به قیمت‌ها وارد کند و پیامدهای اقتصادی و سیاسی گسترده‌ای برای کشورهای مصرف‌کننده، به‌ویژه ایالات متحده، داشته باشد. اما گزارش این مرکز استراتژیک معتقد است که «بازار تأمین‌شده به دولت آمریکا جسارت بیشتری می‌دهد. تصمیم رئیس‌جمهور ترامپ برای بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران نشان داد که رؤسای‌جمهور آمریکا اکنون دست بازتری برای اتخاذ چنین اقداماتی دارند، بدون آن‌که نگران پیامدهای شدید آن بر قیمت نفت باشند.»

بازاری که ترسی ندارد

گزارش CSIS با تمرکز بر اقدام پرتنش دولت ترامپ در بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران می‌گوید: «بازار تأمین‌شده به دولت آمریکا جسارت بیشتری می‌دهد.»
در این روایت، افزایش تولید نفت از منابع غیراوپک—خصوصاً شیل آمریکا، برزیل، گویان و کانادا—بازی سنتی عرضه و تقاضا را به نفع واشنگتن بازتعریف کرده است. کاهش قدرت قیمت‌گذاری اوپک‌پلاس و وجود ظرفیت مازاد چند میلیونی در بازار، فضایی فراهم آورده که تصمیم‌سازان کاخ سفید، حمله به یکی از کشورهای تولیدکننده نفت را بی‌هزینه‌تر از گذشته ارزیابی کنند.


تغییر رویکرد بازار: از «واکنش هیجانی» به «اثبات کن»
یکی از برجسته‌ترین یافته‌های گزارش، دگرگونی رفتار بازار نفت در برابر ریسک‌های ژئوپلیتیک است. برخلاف دهه‌های گذشته که شایعه‌ی بسته‌شدن تنگه هرمز می‌توانست بازار را به تلاطم بکشاند، اکنون معامله‌گران به دنبال شواهد عینی اختلال هستند . بازار نفت حتی در بحبوحه‌ی درگیری با ایران، فقط جهش کوتاه‌مدتی در قیمت داشت و سپس قیمت برنت مجدداً به زیر ۷۰ دلار سقوط کرد.

این الگوی جدید از سال ۲۰۱۹ و حمله به تأسیسات بقیق عربستان آغاز شد؛ زمانی که فناوری‌های مدرن (ماهواره، داده‌کاوی، رصد دیجیتال) اثبات کردند که شوک‌های فیزیکی را می‌توان به‌سرعت با برداشت از ذخایر و تغییر مسیر عرضه مدیریت کرد.

اوپک‌پلاس: بازی میان واقعیت و روایت
در میانه‌ی این بازی پیچیده، اوپک‌پلاس نیز در تلاش برای بازپس‌گیری سهم خود از بازار است. گروهی از تولیدکنندگان عضو این ائتلاف، در آگوست تصمیم به افزایش تولید ۵۴۸ هزار بشکه‌ای گرفتند. اما گزارش نشان می‌دهد بخشی از این افزایش، صرف مصرف داخلی در تابستان شده و بخشی نیز در واقعیت محقق نشده است. این یعنی روایت‌سازی همچنان در خدمت ثبات قیمت‌ها قرار دارد.

با این‌حال، تا پاییز، این گروه باید درباره ادامه روند افزایش عرضه تصمیم بگیرد. پرسش محوری آن خواهد بود: آیا بازار ظرفیت جذب عرضه‌های جدید را دارد؟ یا آیا باید مجدداً به کاهش‌های داوطلبانه بازگردد؟

تهدید از منظر امنیت روانی منطقه‌ای
از نگاه نویسندگان گزارش، اگرچه جنگ کوتاه‌مدت ایران و اسرائیل، اختلالی بنیادین در عرضه نفت ایجاد نکرد»، اما به باور کارشناسان این مرکز «ایران اکنون مسئله‌ای ساختاری برای نظم آینده خاورمیانه تلقی می‌شود. به‌ویژه برای کشورهای عربی که بر جذب سرمایه‌گذاری، ثبات منطقه‌ای و اجرای پروژه‌های تحول اقتصادی نظیر ویژن ۲۰۳۰ عربستان متمرکز شده‌اند.»
در این چشم‌انداز، تهدید اصلی ایران نه در توقف عرضه، بلکه در ضربه‌زدن به تصویر منطقه به‌عنوان مقصدی امن برای سرمایه‌گذاری جهانی است. به زبان ساده، مهم‌ترین دارایی کشورهای خلیج فارس در شرایط فعلی، روایت «امنیت و ثبات» است، و نه فقط نفت خام.

درس‌ها برای ایران؛ و مخاطرات برای آمریکا
ایالات متحده اگرچه در ظاهر از وابستگی به نفت خاورمیانه کاسته است (آمریکا امروز چهار برابر بیشتر از کانادا نفت وارد می‌کند تا از کل اوپک) اما همچنان قیمت داخلی انرژی به شرایط جهانی وابسته است. به‌ویژه آن‌که تولید شیل در حال کند شدن است و قدرت مانور آمریکا برای تحریم همزمان ایران، ونزوئلا و روسیه به مرور محدود می‌شود.
در گزارش این مرکز تحقیقاتی وضعیت به گونه ای ترسیم شده که امروز ایران از یک طرف با بازاری بی واکنش روبه رو شده و از سوی دیگر با آمریکا و اسرائیل در تقابل است. همچنین گزارش مدعی میشود که ایران «از سکوهایی فرسوده، حفاری‌های ناقص و عملیات‌های کند نفتی رنج می‌برد.» از این منظر، ارزیابی آنها این است که ایران در حوزه تولید در حالتی فرسایشی به سر می برد و به زودی توان تولید خودش را از دست خواهد داد.

جمع‌بندی: ژئوپلیتیک نوین در بازار نفت
گزارش CSIS تصویری از آینده‌ای ترسیم می‌کند که در آن «نفت دیگر سلاح بازدارنده نیست، بلکه به‌دلیل وفور، به حاشیه‌ امنی برای تهاجم تبدیل شده است.»
برهمین اساس است که گزارش معتقد است «در این میدان، بازیگران سنتی مثل ایران و اوپک‌پلاس باید خود را با منطق جدید بازار و ریسک تطبیق دهند—وگرنه در کنار رفتن از میز تصمیم‌گیری، به هدف آسان‌تری برای سیاست‌های تهاجمی تبدیل می‌شوند.»
در عصر شفافیت بالا، عرضه انعطاف‌پذیر، و بازار بی‌اعتماد، قدرت صرفا از چاه نفت، خارج نمیشود، بلکه از قابلیت کنترل روایت‌ها، مدیریت عرضه و بازسازی اعتماد سرمایه‌گذاران آینده نیز می‌آید.