نفت آذربایجان، کلید پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم

محمدحسین لطف‌الهی، گزارشگر نفت خبر:  روز پیروزی، که هر ساله در نهم ماه مه گرامی داشته می‌شود، یادآور تسلیم آلمان نازی در سال ۱۹۴۵ و پایان یکی از خون‌بارترین جنگ‌های تاریخ بشریت است. این روز در بسیاری از کشورهای جهان، به‌ویژه جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی که شاهد وحشت‌های بی‌رحمانه جنگ جهانی دوم بودند، با مراسم ویژه‌ای بزرگ داشته می‌شود. در این میان، آذربایجان به‌عنوان یکی از پانزده جمهوری اتحاد شوروی سابق، نقشی بی‌بدیل در پیروزی متفقین ایفا کرد.

در ۲۲ ژوئن ۱۹۴۱، آلمان نازی بزرگ‌ترین عملیات نظامی جنگ جهانی دوم با نام رمز «بارباروسا» را برای تهاجم به اتحاد جماهیر شوروی آغاز کرد. طی نزدیک به چهار سال جنگ (۱۹۴۱-۱۹۴۵)، اتحاد شوروی بهای سنگینی پرداخت: حدود ۲۷ میلیون نفر از شهروندان این کشور جان خود را از دست دادند. در این میان، آذربایجان با مشارکت گسترده در بخش‌های نظامی، نفت، صنایع دفاعی، شیمیایی، کشاورزی، حمل‌ونقل و بهداشت، سهمی اساسی در شکست آلمان نازی داشت.

حدود ۷۰۰ هزار نفر از مردم آذربایجان در طول جنگ به جبهه‌ها اعزام شدند که نزدیک به نیمی از آنان در میدان نبرد جان باختند. یگان‌های نظامی متشکل از سربازان آذربایجانی، از جمله لشکرهای ۷۷، ۲۲۳، ۲۷۱، ۴۰۲ و ۴۱۶ ارتش شوروی، در عملیات‌های کلیدی حضور داشتند. لشکر ۴۱۶ از قفقاز تا برلین پیش رفت و بیش از ۱۷۰ هزار سرباز آذربایجانی به دلیل شجاعتشان به دریافت نشان‌ها و مدال‌های افتخار نائل شدند. از این تعداد، ۱۲۸ نفر به‌عنوان «قهرمان اتحاد شوروی» شناخته شدند.

نقش پررنگ نفت

نفت آذربایجان یکی از عوامل تعیین‌کننده در پیروزی متفقین بود. باکو، به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی سوخت و موتور محرک ارتش شوروی، ۹۰ درصد روغن‌های روان‌کننده، ۸۰ درصد بنزین و ۷۰ درصد نفت مورد نیاز جبهه‌ها را تأمین می‌کرد. بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵، باکو ۷۵ میلیون تُن نفت و ۲۲ میلیون تُن بنزین به ارتش شوروی تحویل داد.

طراحی فرمول جدید «کوکتل مولوتوف»

یوسف محمدعلی‌اف، شیمیدان برجسته آذربایجانی، نقشی کلیدی در تولید ۳۸ نوع سوخت، هشت نوع دیزل و ترکیبات بنزین برای نه نوع هواپیما ایفا کرد. او همچنین فرمول جدیدی برای «کوکتل مولوتوف» طراحی کرد که باکو روزانه ۱۰ هزار عدد از آن تولید می‌کرد. علاوه بر این، محمدعلی‌اف و تیمش سوخت جت استراتژیک B-78 را اختراع کردند که بیش از یک میلیون تُن از آن در طول جنگ به ارتش شوروی تحویل شد.

اهمیت نفت باکو به حدی بود که آدولف هیتلر، باکو را هدف اصلی تهاجم برای تسخیر میدان‌های نفتی آن در سال ۱۹۴۲ قرار داد. با این حال، ارتش آلمان ابتدا در کوه‌های قفقاز متوقف شد و سپس در نبرد استالینگراد (ولگوگراد امروزی) در سال ۱۹۴۳ شکست سختی خورد و مجبور به عقب‌نشینی شد.

آذربایجان نه‌تنها در تأمین سوخت، بلکه در تولید بیش از ۱۳۰ نوع سلاح و قطعات یدکی، از جمله موشک کاتیوشا، مسلسل شپاگین و جنگنده یاک-۳، نقش داشت. کارخانه‌های این کشور همچنین به تعمیر کشتی‌ها، زیردریایی‌ها و تانک‌ها مشغول بودند. ناوگان دریایی باکو و شبکه ریلی آذربایجان نیز در انتقال تجهیزات نظامی، سوخت و دیگر ملزومات به جبهه‌ها نقش مهمی ایفا کردند.

آذربایجان همچنین به‌عنوان یکی از مراکز لجستیکی برنامه «لند-لیز» ایالات متحده، که برای تأمین تجهیزات نظامی متفقین طراحی شده بود، فعالیت می‌کرد. تا سال ۱۹۴۳، بیش از ۲۰۰ هزار تُن محموله از طریق مسیرهای عبوری از آذربایجان منتقل شد.

بیش از یک و نیم میلیون سرباز زخمی در بیمارستان‌های آذربایجان تحت درمان قرار گرفتند و بسیاری از آنان به جبهه‌ها بازگشتند. علاوه بر این، شرکت‌های آذربایجانی پس از آزادسازی مناطق اشغالی، در بازسازی این مناطق مشارکت فعال داشتند.

در سال ۲۰۱۵، بنیاد حیدر علی‌اف مستندی با عنوان «هدف: باکو» منتشر کرد که به مناسبت هفتادمین سالگرد پیروزی بر آلمان نازی، نقش مردم آذربایجان و اهمیت منابع نفتی باکو در این پیروزی را به تصویر کشید.

امروز، نهم ماه مه در آذربایجان نه‌تنها یادبودی برای قربانیان جنگ، بلکه ادای احترام به شجاعت و فداکاری مردمی است که با مشارکت بی‌وقفه خود، مسیر تاریخ را تغییر دادند.

انتهای پیام